ၵမ်ႉပႃႈၼမ်တေၵႂင်ဝႃႈ ၼႂ်းၽႃႇသႃႇဢင်းၵိတ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇသဵင်ယၢပ်ႇၼႃႇ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ဢွၵ်ႇၸွမ်းသဵင်မၼ်း ႁႂ်ႈပေႃးမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈလီလီၼၼ်ႉၼႆ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပၢၼ်ႁႃဢၼ်ၼိုင်ႈ ၵွပ်ႈဝႃႈမိူဝ်ႈႁဝ်းတေႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ႁဝ်းဝူၼ်ႉဝႃႈ သရ မၼ်းမီးႁႃႈတူဝ်ၵူၺ်းၽႂ်ၽႂ် ၵေႃႈတွင်းလႆႈယဝ်ႉ ” ဢေႇ ဢီး ဢၢႆ ဢူဝ် ယူႇ ” ၼႆႉၼႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉဝႃႈႁဝ်းထၢင်ႇဝႃႈမၼ်းဢွၵ်ႇသဵင်လႆႈၵႅပ်ႈၵႅပ်ႈၼႆၵူၺ်း ယွၼ်ႉၼၼ်ႁဝ်းၵေႃႈဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈၶဝ်ႈၸႂ်မၼ်းၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ ။
 
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ 5 တူဝ် ( သရ ) Vowels ( ဝႂၢဝ်ႊဝေႃႊလသ် ) ၼႂ်းၽႃႇသႃႇဢင်းၵိတ်းၵေႃႈ မီးမႄႈၵပ်းငဝ်ႈယူႇႁႃႈတူဝ်ဢၼ်ၸႂ်ႉတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႆႈလူၺ်ႈဢမ်ႇမီးပိူင်တၢႆ မၼ်းလႆႈ လႄႈၵၢၼ်ဢွၵ်ႇသဵင်မၼ်းၵေႃႈ ၸၢဝ်းဢင်းၵိတ်း မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈမိူင်းၼိုင်ႈ ၵေႃႈဢွၵ်ႇသဵင် ပိူင်ႈၵၼ် ဢမ်ႇ မိူၼ်ၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ ၊ ၵေႃႈမိူၼ်တႆးၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်း တႆးတီႈၼိုင်ႈ လႄႈတီႈၼိုင်ႈ သဵင်လၢတ်ႈၵႂၢမ်း ၵေႃႈပိူင်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ ။
a (ဢႄး)
e (ဢေႇ)
i (ဢီႉ)
o (ဢေႃႇ)
u (ဢႃႇ)
a ( ဢႄး ) = ေ- ႄ- -ႃ -ႃႇ -ႃႈ -ႃး -ႃႉ -ႃႊ
e ( ဢေႇ ) = ေ- -ီ -ီႇ -ီး
i ( ဢီႉ ) = -ီႉ -ႆး -ၢႆ -ၢႆႇ -ၢႆႈ -ၢႆး -ၢႆႉ
o ( ဢေႃႇ ) = -ွ -ူဝ် ေ-ႃ
u ( ဢႃႇ ) = -ု -ူ
y ( ဝၢႆႇ ) = ေ-း -ီး -ွႆး -ၢႆး
 
တူဝ် Y ၼၼ်ႉၼႂ်းၽႃႇသႃႇဢင်းၵိတ်း မၢင်တီႈၵေႃႈတႅၼ်းတၢင်ပၼ် သရ ဝႆႉယူႇမိူၼ်ၼင်ႇ၊ day (တေး) try (ထရၢႆး) cry (ၶရၢႆး) boy (ပွႆႊ) ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈမီးပႃး သရ ႁႃႈတူဝ်ၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈဢွၵ်ႇသဵင်ၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ်လႆႈယူႇၶႃႈ ။ သရ မႄႈၵပ်းငဝ်ႈၶိုၼ်းလေႃးသရ မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ
ဢေႃႈၶႃႈ ပႃႈၼိူဝ်ၼႆႉပဵၼ် သရ မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ 5 တူဝ် ဢၼ်ပဵၼ်တူဝ်ငဝ်ႈမၼ်းၼႆၶႃႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈမေႃဝႆႉ သရ 5 တူဝ်ၼႆႉၵူၺ်းၵေႃႈ တေဢမ်ႇပႆႇပဵင်းပေႃးၼင်ႇၵဝ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇပေႃးမႃးလေႃးၵၼ်တင်းတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ သဵင်ဢွၵ်ႇမၼ်းသမ်ႉတေပိူင်ႈၵၼ်ဢိတ်းၼိုင်ႈ၊
 
ပိူင်တႅၵ်ႈ
study = ႁဵၼ်း
learn = လဵပ်ႈႁဵၼ်း
school = ႁူင်းႁဵၼ်း
student = လုၵ်ႈႁဵၼ်း
 
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ သရ ဢၼ်ဢမ်ႇပႃးၸွမ်းပိူင်လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်း ( ဢိင်းၵလဵတ်ႈသ် ) ႁွင်ႉဝႃႈ Final vowels ၾၢႆးၼေႃႊလ် ဝႂၢဝ်ႊဝေႃႊလသ် ဢၼ်ပဵၼ်ၶဝ်ၸႃႉၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈပဵၼ် မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ သရ ၼႆၶႃႈ ႁႂ်ႈတွင်းဝႆႉၶႃႈ ၾၢႆႇဢင်းၵိတ်းၶဝ် ဢမ်ႇလႆႈမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်းၶဝ်ၼႆၶႃႈ ၊ မၼ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ဢဝ် သရ လႄႈတင်းတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ မႃးလေႃးၵၼ်ယဝ်ႉ မၼ်းတေဢွၵ်ႇသဵင်ၵႂႃႇထႅင်ႈမဵဝ်းၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ Final Vowels ၸိူဝ်းၼႆႉၵႆႉလႆႈႁၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းတူဝ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်းၼႆၶႃႈ ။
 
a + i = -ႆး -ၢႆး -ဵ / Dai (တႆး) / Thai (ထႆး) / Sai Jai (ၸၢႆး၊) / pain (ၽဵၼ်း) ၸဵပ်းၸႂ်
a + u = ေ-ႃး / automatic (ဢေႃးထူမေးတိၵ်ႉၶ်) ပဵၼ်ႁင်းမၼ်း / August (ဢေႃးၵႅတ်ႉသ်ထ) လိူၼ်ပႅတ်ႇ
a + y = ေ- / day (တေး) ဝၼ်း / pay (ၽေး) ၸၢႆႇ
e + e = -ီး / bee (ပီး) ၽိုင်ႈ / tree (ထရီး) တူၼ်ႈမႆႉ / see (သီး) ႁၼ်
e + a = -ီး -ိ / heat (ႁိတ်ႉထ်) မႆႈ / bear (ပီးရ်) မီ
e + y = -ီး / key (ၶီး) မၢၵ်ႇသေႃး / monkey (မင်းၵီႇ) လိင်း
i + a = ေ-း / Asia (ဢေႊသျေႊ) ၵုၼ်ဢေးသျေႊ
i + e = -ီး / niece (ၼီးသျ်) လၢၼ်သၢဝ် / piece (ၽီးသျ်) ၼိုင်ႈပွတ်း
o + i = -ွႆႉ -ွႆး / coin (ၶွႆးၼ်) ငိုၼ်းၶႅပ်း / voice (ဝွႆႉသ်) သဵင်လၢတ်ႈ
o + a = -ူဝ်း / goat (ၵူတ်ႉထ်) ပႄႉ / road (ရူတ်ႉတ်) သဵၼ်ႈတၢင်း
o + o = -ု -ူ / book (ပုၵ်ႉၶ်) ပပ်ႉလိၵ်ႈ / cook (ၶုၵ်ႉၶ်) ႁဵတ်းၽၵ်း / poor (ၽူဝ်းရ်) ၵွတ်းၽၢၼ်
o + y = -ွႆး / toy (ထွႆး) တၢင်းလဵၼ်ႈ / joy (ၸျွႆး) လွင်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်း
o + u = -ၢဝ်ႉ / out (ဢၢဝ်ႉထ်) တၢင်းၼွၵ်ႈ / house (ႁၢဝ်ႉသ်) ႁိူၼ်း
ၸိူဝ်းဢၼ်ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းမႃးတၢင်းသဵင်ႈၼႆႉ မၢင်တီႈၵေႃႈၶေႃႈသပ်းလႅင်းလႄႈၶေႃႈမုၼ်းတေဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈလႆႈလႄႈသင်ဝႃႈ ပႆႇပေႃးပွင်ႇၸႂ်လီလွင်ႈ Consonents, Vowels တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ လႄႈမႄႈၵပ်းငဝ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၼႆၵေႃႈၵပ်းသိုပ်ႇတွင်ႈထၢမ်ႁဝ်းၶႃႈလႆႈယူႇၶႃႈ ။
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ / a /
far = ၾႃးရ် [ ၵႆ ]
father = ၾႃးတိူဝ်ႊ [ ပေႃႈ ]
ball = ပေႃး [ မၢၵ်ႇၼင် ]
bad = ပႅတ်ႊ [ ဢမ်ႇလီ ]
bag = ပႅၵ်ႊၵ် [ ထူင် ]
back = ပႅၵ်ႉၶ် [ မိူဝ်းၶိုၼ်း ]
tall = ထေႃႊလ် [ သုင် ]
 
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ / e /
see = သီး [ ႁၼ် ]
bee = ပီး [ ၽိုင်ႈ ]
bed = ပႅတ်ႉၻ် [ ၵူႇၼွၼ်း ]
free = ၾရီး [ လၢႆ /ၾရီး ]
tree = ထရီး [ တူၼ်ႈမႆႉ ]
week = ဝိၵ်ႉၶ် [ ဝူင်ႈ ]
sleep = သလိပ်ႉၽ် [ ၼွၼ်း ]
 
 
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ / i /
fix = ၾိၵ်ႉၶသ် [ မႄး ]
mix = မိၵ်ႉၶသ် [ သႂ်ႇလေႃးၵၼ် ]
ring = ရိင်း [ [ ဝႅၼ် ]
kid = ၶိတ်ႉၻ် [ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ]
sit = သျတ်ႉထ် [ ၼင်ႈ ]
him = ႁိမ်ႊ [ မၼ်းၸၢႆး ]
win = ဝိၼ်ႊ [ ဢွင်ႇပေႉ ]
 
 
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ / o /
hot = ႁွတ်ႉထ် [ မႆႈ ]
lot = လွတ်ႉထ် [ ၼမ် ]
not ၼွတ်ႉထ် [ ဢမ်ႇ ]
job = ၸွပ်ႉၿ် [ ၵၢၼ် ]
got = ၵွတ်ႉထ် [ လႆႈ ]
top = ထွပ်ႉၽ် [ သုင်သုတ်း ]
pot = ၽွတ်ႉထ် [ မေႃႈ ]
 
 
မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ / u /
sun = သၼ်ႊ [ ၵၢင်ဝၼ်း ]
but = ပတ်ႊထ် [ ၵူၺ်းၵႃႈ ]
run = ရၼ်ႊ [ လႅၼ်ႈ ]
fun = ၾၼ်ႊ [ ၵျေႃႇ ]
mud = မတ်ႊ [ ၵူမ်ႇဢုင် ]
nut = ၼတ်ႊ [ ထူဝ်ႇ ]
cut = ၶတ်ႊ [ တႅပ်း ]
 
ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်လႆႈလူဢၢၼ်ႇတူၺ်းယဝ်ႉၼႆ ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၽွင်ႈၶႃႈ? ပွင်ႇၸႂ်ယူႇၶႃႈႁိုဝ်ၸိူဝ်းလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း သရ 5 တူဝ်ယဝ်ႉ လႄႈဢၼ်ပဵၼ် မႄႈၵပ်းငဝ်ႈၵမ်ႉထႅမ် Final Vowels ၾၢႆးၼေႃႊလ် ဝႂၢဝ်ႊဝေႃႊလသ် ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ တေမီးၽွၼ်းလီ လႄႈပၼ်တၢင်းႁူႉၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ႈ ထႅင်ႈပၼ်တၢင်းႁူႉ ဢၼ်ပႆႇပွင်ႇၸႂ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇၶႃႈ ။